| |
● Makale
"Mu'tezile Ekolü ve Aklın Belirleyiciliği"
İslami İlimler Dergisi, Cilt: 4, Yıl: 1-2,
2009
Mu'tezile tevhid, adl, el-va’d-ve’l-vaid, el-menziletü beyne’l-menzileteyn ve el-emru bi’l-ma’ruf ve’n-nehyi ani’l-münker olarak bilinen beş esası benimsemiş ve kelamî-felsefî meselelerle temayüz etmiş bir ekoldür.
Mu’tezile, aklın belirleyiciliği konusunda; nasların anlaşılmasında aklı esas alma, bilginin kaynakları arasında akla duyular, haber ve sezgi karşısında öncelik tanıma ve aklın hüküm verme yetkisini benimseme gibi nitelikleri öne çıkarmıştır. Akılcı yorumun ilk tezahürleri ekolün öncü isimlerinden Vasıl b. Atâ ve Amr b. Ubeyd’in fikirlerinde görülmektedir. Sonraki jenerasyondan Ebu’l-Hüzeyl Allâf, Nazzam ve Câhız gibi isimlerle sistematik akılcılığın en üst düzeyine ulaşılmıştır. Hayyat, Ebu Ali Cübbaî ve Ebu Haşim Cübbaî’den itibaren ise akılcı söylemin nakilciliğe dönüşüm sürecine girilmiştir.
Mu’tezile ekolünün akılcı metodu, tevhid ve adl ilkelerine yönelik görüşlerinde belirgin bir şekilde kendini göstermiştir. Tevhid prensibi çerçevesinde Allah-alem ilişkisine değinerek ilahi sıfatlar, ilahi kudret, cisim, cüz`ün lâ yetecezza (atom), hareket, sükun gibi konularda özgün fikirler ortaya koymuşlardır. Ekol, Adl esası ile ilgili olarak da, şer-hayır, iman-küfür, taat-masiyet cinsinden yapılan fiillerin dünya ve ahiret sorumluluğunun insanlara ait olduğuna vurgu yapmış ve insanın sorumlu oluşunu akıl, hür irade ve kendisine verilen potansiyel güce yani istitâaya bağlamıştır. Bu esas çerçevesinde kul için hayırlı ve elverişli olanın yani aslahı yaratmanın Allah'a vacib oluşu, kudret, istitaat, haberin delil olabilmesinin şartları, doğrudan ve mütevellid (dolaylı) fiiller, kalp ve organların fiilleri gibi konular akılcı bir metotla irdelenmiştir.
Bu bağlamda, tebliğimiz, Mu’tezile’nin akılcı söyleminin doğuşuna etki eden faktörleri, yöntem ve görüşlerinde aklın belirleyiciliğini, bu nitelikleri nedeniyle İslâm Düşüncesi’ne sağladıkları katkıyı tespit etmeyi amaçlamaktadır.
The Mu'tezilite School and Its Approach to Reasoning
|
|
