| |
● Makale
Kur'an'ın Yaratılmışlığı Meselesi ve Mu'tezile'nin Tarihi Seyrindeki Yeri -I-
Dini Araştırmalar, Cilt:4, Sayı: 9,
2001
Allah’ın kelâm sıfatının tartışılmasına bağlı olarak ortaya çıkan Kur’an’ın yaratılmışlığı (Halku’l-Kur’an) meselesi, Harun Reşid döneminde Bişr el-Merisî ile birlikte bireysel bazda ele alınmış ve Me’mun döneminde 212/827 yılında resmi politika haline gelmesiyle birlikte en sıcak tartışma konularından biri olmuştur. Bu meselenin resmi olarak ilanının ardından 218/833 yılında da alimlerin bu konuda sorguya çekilmesi emrini içeren mektuplarla sorgulama süreci başlamış ve mesele ivme kazanarak mihne hadisesine dönüşmüştür.
Halku'l Kur'an meselesi, bu fikri ilk ortaya koyan Bişr el-Merisi'nin Mürcie’ye mensup olmasına rağmen belli bir tarihten sonra, konunun takipçilerinin Mu'tezilîler olması sebebiyle, neredeyse Mu'tezile'yle özdeş hale gelmiştir. Çünkü İslam tarihinde mihne adı verilen Halku'l Kur'an'la ilgili devletin dayatmacı politikası, Mu'tezile'nin siyasi tavrıyla şekillenmiş ve bu mezhebin güçlü ve etkin olduğu zaman kesitleri olan Me'mun, Mu'tasım ve daha sonra da Vasık döneminde olanca hızıyla sürmüştür.
Mu’tezilî alimler Halku’l-Kur’an hakkındaki görüşlerini ifade ederken nakli ve akli delillerle meseleyi temellendirme çabası içerisinde olmuşlardır. Bu çerçevede Allah’ın kelâm sıfatının mahiyeti, “kûn” (ol) kelamı ile Allah’ın iradesi arasındaki ilişki, kelamın bir mahalle ihtiyaç duyup duymadığı, Kur’an’ın mahiyeti ve Levh-i mahfuzla münasebeti, halk ve mahluk kavramlarının Kur’anî bağlamda anlamları, kelâm ve mütekellim kavramlarının aynı mı yoksa farklı mı olduğu gibi konular tartışılmıştır.
The Question of the Createdness of the Quran and its Place in the History of Mu'tazilism
“The Question of the Createdness of the Quran and its Place in the History of Mu'tazilism"
The question of the createdness of the Quran is one of the most famous of the conflict between the orthodoxy as represented by Sunni Islam and the Mu‘tazilite rationalists. The Mu'tazila asserted that the attributes of God were not separate, but rather part of His essence. According to Mu'tazila, belief in the eternally existent Speech of Allah, for example, was tantamount to polytheism, because it meant existence of another eternal entity other than Allah. The discussion began with the questions of the createdness of the Quran and the speech of God. Muslim sources generally assert that the Jahmiya, the followers of Jahm ibn Safwan were the first to assert that the Qur'an was created. It was the Mu`tazili theologians who developed a more finely tuned doctrine of khalq al-qur'an.
The doctrine of khalq al-qur'an was enforced by a kind of inquisition that instituted by the permission of Caliph al-Ma'mun who supported the Mu‘tazilites. The Mihna, took its form of being a test that qadis of Baghdad should sumbit to. They were asked about their opinions on the creation of the Quran. During tests that were performed in the the following years, the number of qadis expressing the view of Mu'tazilism, went down, and some qadis were even imprisoned. This use of force was met with a lot of opposition, and the attempt was eventually abandoned in 234/848.
ANAHTAR KELİMELER
halku'l-kur'an, Mu'tezile, Basra, Bağdat, Ebu'l-Hüzeyl, Nazzam, Bişr el-Merisi, Cahız, Cübbai.
|
|
